اصول تغذیه تکمیلی

نتيجه‌ اين كه بهترين سن شروع غذاي كمكي بعد از پايان ماه ششم زندگي است. البته‌ اين به آن معني نيست كه بايد دفعات شيردهي را كم كرد، بلكه بايد مادر ترغيب شود هر زمان كه كودك تمايل دارد شير خود را به او بدهد و براساس سن كودك چند نوبت نيز غذاي كمكي بعد از شير مادر به او داده شود. اگر غذاي كمكي دير شروع شود كودك تمايل خود را به خوردن غذاهاي ديگر و امتحان كردن مزه و طعم‌هاي جديد از دست مي‌دهد. همچنين تكامل عمل جويدن به تعويق مي‌افتد و كودك غذاي ديگري جز شير مادر و يا مايعات را نمي‌خورد كه‌ اين خود منجر به كم غذايي، اختلال رشد و سوء تغذيه مي‌شود

اصول كلي كه بايد در مورد تغذيه تكميلي رعايت شوند عبارتند از

ـ مواد غذايي بايد از نظر مقدار و نوع به تدريج به غذاي شيرخوار اضافه شود.

ـ ابتدا از يك نوع غذاي ساده شروع و به تدريج مخلوطي از چند نوع غذا داده شود.

ـ از مقدار كم شروع و به تدريج بر مقدار آن افزوده شود.

ـ بين اضافه كردن مواد غذايي مختلف حدود 7ـ5 روز فاصله لازم است. زيرا شيرخوار بايد به يك نوع غذا عادت كند و بعد غذاي جديد اضافه شود. اضافه كردن يك به يك مواد سبب مي‌شود اگر كودك ناسازگاري به يك ماده غذايي داشته باشد شناخته شود و بتوان آن را از غذا حذف كرد. همچنين دستگاه گوارش كودك فرصت پيدا كند تا به غذا عادت كند.

ـ ابتدا بايد غذا رقيق تهيه شود به طوري كه غلظت آن كمي‌بيشتر از شير مادر باشد. سپس به تدريج بر غلظت آن افزوده شود. سفت كردن تدريجي غذا سبب ياد گرفتن عمل جويدن مي‌شود.

ـ اگر در شروع غذاي تكميلي، شيرخوار به غذاي خاصي بي‌ميل بود، نبايد در خوردن آن پافشاري كرد و مي‌توان يك تا دو هفته آن غذا را حذف و سپس دوباره به او داد.



تغذيه شيرخوار

كودك در ابتدا در مرحله نوزادي از شير مادر تغذيه مي‌كند. با بزرگ‌تر شدن او مواد خوراكي ديگر نيز به فهرست غذايي او اضافه مي‌شود تا زماني كه او هم مانند ديگر افراد خانواده تغذيه كند. برخي مادران به راستي نمي‌دانند چه زمان مي‌توان كودك را با موادي غير از شير تغذيه كرد و حتي گاهي نوع مواد غذايي و مقدار مصرف آنها را بخوبي نمي‌شناسند. در اين مبحث سعي شده است در مورد پخت غذاهاي كمكي در سنين معين اطلاعاتي داده شود.

شروع غذاي كمكي از 6 ماه به بعد است كه با فرني آغاز مي‌شود و طرز تهيه آن را در طرز تهيه فرني مي‌توانيد ببينيد. بعد از فرني، تغذيه كمكي كودك حريره بادام و پوره سيب زميني و … است. كم كم تا يك سالگي، تنوع غذايي باعث رشد قوه چشايي كودك و كشف رنگها و مزه‌ها و بوهاي مختلف توسط او مي‌شود. با اين كار كودك قدرت انتخاب پيدا مي‌كند و اين مرحله از رشد، اهميت بسيار زيادي دارد.

تغذيه شيرخوار در ماه هفتم

دو هفته اول: تغذيه با حريره بادام . حريره بادام نيز مانند فرني از يك قاشق مرباخوري يك بار در روز شروع مي‌شود و تا روز ششم و هفتم به 12 قاشق مرباخوري در روز مي‌رسد. فراموش نشود كه در اين مدت به تدريج مقدار و دفعات تغذيه با حريره بادام افزايش مي‌يابد و تغذيه با فرني كم مي‌شود.

دو هفته آخر: ضمن ادامه تغذيه با شير مادر قبل از هر وعده غذاي كمكي، در اين دو هفته شيرخوار با غذاي جديدي آشنا شده و سوپ به رژيم غذايي او افزوده مي‌شود. به ‌اين ترتيب كه روز اول، صبح و عصر و شب هر بار از 3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره بادام استفاده مي‌كند و ظهر علاوه بر فرني يا حريره بادام، يك قاشق مرباخوري به سوپ ظهر و شب اضافه ولي از فرني يا حريره بادام كم مي‌شود تا بر حسب اشتهاي كودك مقدار سوپ به 3 تا 6 قاشق مرباخوري در هر وعده برسد.

طرز تهيه سوپ

براي سهولت كار و رعايت تنوع در غذاي شيرخوار، مي‌توان يك روز در ميان از فرني و حريره بادام استفاده كرد.

براي تنوع بخشيدن به غذاي كودك بايد هر چند روز يك بار مواد تشكيل دهنده سوپ را تغيير داد. هر سه روز يكبار مي‌توان جو، بلغور، گندم و رشته فرنگي را كه قبلا پخته و نرم شده است به اندازه يك قاشق مرباخوري به سوپ اضافه كرد. بعد از اضافه كردن جو، گندم و … بهتر است به اندازه يك قاشق مرباخوري كره يا روغن مايع به سوپ اضافه نمود. افزودن كره يا روغن مايع به غذاي شيرخوار به ويژه شيرخواراني كه رشد كافي ندارند به رشد آنان كمك مي‌كند. از سبزي‌هاي نشاسته‌اي و يا ساير سبزي‌ها مي‌توان پوره تهيه كرد و به جاي يك وعده فرني، صبح يا عصر از پوره استفاده نمود.

برنامه غذايي كودك در دو هفته آخر ماه هشتم زندگي

صبح: 3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره + نصف زرده تخم مرغ

ساعت ده صبح: 3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره و يا پوره

ظهر: 3 تا 6 قاشق مرباخوري سوپ + 2 تا 4 قاشق مرباخوري ماست

عصر: 3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره و يا پوره

شب: 3 تا 6 قاشق مرباخوري سوپ + 2 تا 4 قاشق مرباخوري ماست

تغذيه شيرخواران در دو هفته اول ماه نهم

در اين زمان مي‌توان حبوبات را نيز به سوپ شيرخوار اضافه كرد. به طور معمول تغذيه حبوبات از عدس و ماش كه هضم آسان‌تري دارند شروع مي‌شود. در صورت امكان مي‌توان جوانه عدس يا ماش را به محتويات سوپ افزود. در مورد ساير حبوبات مثل لوبيا چيتي، لوبيا قرمز و … بهتر است قبلا آنها را خيسانده سپس پوستشان را جدا كرده و بعد از پختن به سوپ افزود. هر سه روز يكبار مي‌توان نوع حبوبات را تغيير داد. اگر از آرد حبوبات استفاده مي‌شود يك قاشق مرباخوري سرصاف كافي است. اضافه كردن كره يا روغن مايع به سوپ به اندازه يك قاشق مرباخوري براي شيرخواراني كه خوب وزن نمي‌گيرند توصيه مي‌شود.

دو هفته دوم ماه نهم

در اين دو هفته بايد ميوه را به صورت آب ميوه تازه در منزل تهيه كرد. همچنين بايد از ميوه‌هاي فصل باشد. در ابتدا و در روز اول، تغذيه شيرخوار را با يك قاشق مرباخوري آب ميوه همراه با يك قاشق مرباخوري آب سالم و ساده شروع كرده و كم كم به 6 قاشق مرباخوري آب ميوه خالص در روز‌هاي بعد رسانيد. آب ميوه را مي‌توان روزانه بعد از فرني يا حريره در ساعت 10 صبح به شيرخوار داد.

برنامه غذايي شيرخوار در اواخر ماه نهم

صبح: 3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره + نصف زرده تخم مرغ

ساعت ده صبح: 3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره يا پوره + 6 قاشق مرباخوري آب ميوه فصل

ظهر: 3 تا 6 قاشق مرباخوري سوپ + 2 تا 4 قاشق مرباخوري ماست

عصر: 3 قاشق مرباخوري پوره يا فرني و يا حريره

شب: 3 تا 6 قاشق مرباخوري سوپ + 2 تا 4 قاشق مرباخوري ماست

توجه: تا يك سالگي استفاده از كيوي، انواع توت (توت سفيد، توت فرنگي و تمشك) خربزه، آلبالو و گيلاس به علت ايجاد حساسيت در شيرخوار توصيه نمي‌شود.

ماه يازدهم و دوازدهم

تنوع غذا در تهيه سوپ، كته، پوره و … رعايت مي‌شود. همچنين با توجه به اشتهاي كودك مي‌توان به مقدار غذاي هر وعده او اضافه كرد. توصيه مي‌شود كه هنوز هم از دادن غذاهاي سفره خانواده به علت داشتن نمك و چاشني اجتناب شود.

توجه: از پايان شش ماهگي و همزمان با شروع غذاي كمكي تا پايان 12 ماهگي، غذاي اصلي شيرخوار هنوز شير مادر است. لذا تغذيه با شير مادر به طور مكرر و برحسب تقاضا و تمايل شيرخوار در تمام مدت شب و روز به ويژه قبل از هر وعده غذاي كمكي بايد مورد توجه قرار گيرد.

از دادن مواد غذايي زير تا يك سالگي بايد اجتناب كرد، چون گروهي ايجاد حساسيت مي‌كنند، برخي باعث خفگي شيرخوار شده و تعدادي نيز مشكلات ديگري به وجود مي‌آورند:

ـ مواد غذايي كه ممكن است در شيرخوار زير يك سال ايجاد حساسيت كنند مانند:

شير گاو (جوشاندن شير در تهيه فرني، مقدار ماده آلرژي موجود در شير را كم مي‌كند)، سفيده تخم‌مرغ، انواع توت، كيوي، آلبالو، گيلاس، خربزه و بادام زميني.

ـ مواد غذايي كه در دوره شيرخوارگي مجاز نيست و ممكن است باعث خفگي شيرخوار شود مانند:

دانه كشمش، دانه انگور، ذرت، تكه‌هاي سوسيس، آجيل، تكه‌هاي سفت و خام سبزي‌ها مثل هويچ و … و تكه‌هاي گوشت.

ـ مواد غذايي كه ممكن است مشكلات ديگري ايجاد كنند مانند قهوه يا چاي پررنگ كه سبب بي‌قراري كودك مي‌شود. عسل كه باعث احتمال مسموميت مي‌شود (بوتوليسم) ‌ولي استفاده از عسل پاستوريزه اشكالي ندارد. به طور كلي تا يك سالگي، عسل غيرپاستوريزه، ‌شير پاستوريزه، پنير، سفيده تخم مرغ، شكلات، ميگو، فلفل و ادويه‌جات، ترشي‌ها، نمك، نوشابه‌هاي گازدار، آب ميوه‌هاي صنعتي و از ميوه‌ها، خربزه، كيوي، انواع توت (توت سفيد، توت فرنگي، تمشك)، آلبالو، گيلاس و يا از حبوبات، لپه و نخود، همچنين از گروه سبزي‌ها، اسفناج و كلم توصيه نمي‌شوند





- غذاي كمكي بايد بعد از شير مادر به نوزاد داده شود. اگر نوزاد بعد از خوردن غذاي كمكي باز هم تمايل به خوردن شير مادر داشت مي توانيد به او شير بدهيد.

- لازم نيست كه بعد از هر بار تغذيه با شير مادر به شير خوار غذاي كمكي داده شود.

- غذاي كمكي در ابتدا بايد كمي غليظ‌تر از شير مادر باشد ولي به تدريج با توجه به توان بلع شيرخوار مي‌توان غلظت آن‌‌را افزايش داد.

- غذاي كمكي از 1 قاشق مرباخوري شروع مي شود و به تدريج بر مقدار آن افزوده مي شود.

- افزايش مقدار غذا بر حسب ميل شيرخوار است.

- نبايد مقدار زيادي غذا به كودك بدهيد زيرا ممكن است كودك به قدري سير شود كه كم‌تر شير بخورد.

- به تدريج بايد مواد غذايي مختلف به غذاي كودك اضافه شود. بين اضافه‌كردن مواد غذايي مختلف 3-2 روز فاصله باشد تا اگر شيرخوار به يك ماده غذايي حساسيت داشت، نوع آن ماده مشخص شود.

- براي تهيه غذاي كمكي بايد از همه گروه‌هاي غذايي استفاده شود.

- روزانه بايد از يكي از مواد غذايي با منشا حيواني مانند گوشت قرمز، گوشت مرغ ، ماهي، تخم مرغ و لبنيات براي كودك استفاده كنيد.

- گوشت را به تكه‌هاي بسيار ريز خرد كنيد و يا از گوشت چرخ شده براي كودك استفاده كنيد.

- مي‌توانيد كمي روغن مايع و يا كره به غذاي كمكي كودك اضافه كنيد تا انرژي غذاي او افزايش يابد.

- بهتر است غذاي كمكي را كامل بپزيد و بعد آنرا با پشت قاشق و يا گوشت كوب له كنيد و به كودك بدهيد. توصيه مي‌كنيم كه از آسياب و مخلوط كن براي نرم كردن غذاي كمكي استفاده نكنيد چرا كه باعث مي‌شود كودك مهارت جويدن را ياد نگيرد و در آينده از پذيرش غذاهاي معمولي خودداري مي‌كند.

- اگر شيرخوار غذاي كمكي را نمي خورد بايد آن غذاي كمكي را با فاصله زماني 3-2 روز بعد به كودك بدهيد شايد به خوردن آن علاقه پيدا كرده باشد.

- با شروع غذاي كمكي بايد آب جوشيده سرد شده به شيرخوار داده شود تا ادرار او پر رنگ و مدفوعش سفت و سخت نشود.

- اگر وزن شيرخوار مناسب است به طور متوسط بايد 5-4 قاشق غذا خوري در هر وعده غذا بخورد.

- اگر كودك چاق است بهتر است در هر وعده 2-1 قاشق غذا بخورد.

- براي كودكي كه كندي رشد دارد و يا وزنش كمتر از حد مورد انتظار است در هر وعده تا 10 قاشق مربا خوري غذا بخورد و يا وعده هاي غذايي او بيش‌تر باشد.

- با شروع غذاي كمكي بايد قطره آهن به كودك داده شود.

تغذيه در ماه هفتم:

هفته اول ماه هفتم: فرني آرد برنج يا حريره بادام

هفته دوم ماه هفتم: سوپ تهيه شده با گوشت

هفته سوم ماه هفتم: پوره انواع سبزيجات و ماست

هفته چهارم ماه هفتم: انواع سوپ ها و يا حليم خانگي



اولين غذاي كمكي فرني آرد برنج مي باشد.

در هفته اول ماه هفتم فرني آرد برنج را به كودك بدهيد. روز اول يك قاشق مربا خوري فرني آرد برنج را صبح و بلافاصله بعد از شير مادر به كوك بدهيد . روز دوم 2 قاشق مربا خوري( يك بار صبح و يك بار عصر) به كودك بدهيد و به تدريج مقدار غذاي كودك را افزايش دهيد. در اين هفته مي توانيد به كودك حريره بادام هم بدهيد.

- اگر كودك به خوردن فرني علاقه اي ندارد مي توانيد يك حلقه موز رسيده و يا يك تكه سيب درختي پوست كنده و رنده شده به فرني اضافه كنيد شايد كودك به خوردن فرني علاقه‌مند شود.

- در مورد شيرخواران كم وزن مي توانيد به فرني و يا حريره بادام 1 قاشق مربا خوري كره، روغن زيتون و يا روغن مايع معمولي اضافه كنيد.

- از ماه هشتم به بعد مي توانيد فرني كودك را با آرد گندم و يا نشاسته تهيه كنيد.

- در هفته دوم ماه هفتم سوپ به برنامه غذايي كودك اضافه مي شود.

- براي تهيه سوپ مي‌توانيد از سينه و ران مرغ، ماهيچه گوسفند و يا گوشت چرخ شده استفاده كنيد.

- روز اولي كه سوپ به كودك مي دهيد بايد سوپي با غلظت ماست باشد كه مخلوطي از گوشت، برنج و هويج باشد و به تدريج در روز هاي بعد به آن سيب زميني و انواع سبزيجات اضافه شود.

- به سوپ نبايد نمك يا شكر اضافه كنيد. اما در صورتي كه كودك تمايلي به خوردن سوپ ندارد مي‌توانيد كمي نمك و يا آب ليموي تازه به سوپ اضافه كنيد.

- اگر به گوشت دسترسي نداشتيد مي توانيد از حبوبات(عدس و ماش) و زرده تخم مرغ استفاده كنيد.( اگرچه حبوبات و زرده تخم مرغ جايگزين گوشت هستند ولي ارزش غذايي آنها به اندازه گوشت نيست)

در هفته سوم ماه هفتم بعد از سوپ مي توانيد 2-1 قاشق مربا خوري ماست به كودك بدهيد.

- اگر كودك دوست دارد كه ماست به سوپش اضافه شود مي توانيد گاهي به سوپ ماست اضافه كنيد ولي بايد كودك با طعم ماست به تنهايي آشنا شود.

- در اين هفته مي توانيد از پوره سيب زميني، هويج و... براي كودك استفاده كنيد.

- براي نرم كردن پوره مي توانيد كمي آب مرغ، آب گوشت و يا ماست به پوره اضافه كنيد.

- از پوره مي‌توانيد به عنوان ميان وعده و يا براي صبحانه كودك استفاده كنيد.

- در هفته چهارم ماه هفتم براي تنوع بخشيدن به غذاي كودك، مي توانيد پنير پاستوريزه كم نمك را رنده كنيد و به سوپ كودك اضافه كنيد.

- در صورتي كه به پنير كم نمك دسترسي نداريد مي توانيد يك قطعه پنير پاستوريزه معمولي را در دوغ خانگي( مخلوط مي ماست و آب بدون افزودن نمك) قرار دهيد تا ضمن حفظ خواص نمك آن كم شود.

- در اين ماه بايد كودك 3-2 وعده در روز غذا بخورد. به اين ترتيب كه صبح بعد از شير مادر فرني و يا حريره بادام بخورد و ظهر و شب از سوپ استفاده كند.

- قبل از 1 سالگي در تهيه غذاهاي كودك مي توانيد از شير پاستوريزه استفاده كنيد.

- در مورد كودكان محروم از شير مادر مي توانيد از 9 ماهگي به عنوان نوشيدني از شير پاستوريزه استفاده كنيد.

- براي شير خواراني كه خوب وزن نمي‌گيرند مي توانيد يك قاشق مرباخوري پودر بادام يا گردو يا فندق يا زرده تخم مرغ پخته شده را به پوره سيب زميني اضافه كنيد تا انرژي و مواد مغذي آن افزايش يابد.

- در تهيه پوره مي توانيد به جاي كره از روغن مايع، روغن زيتون و... استفاده كنيد.

يك نمونه از برنامه غذايي شيرخوار در ماه هفتم

هفته اول
 

هفته دوم
 

هفته سوم
علاوه بر سوپ، ماست و انواع پوره ها به تدريج به برنامه غذايي كودك اضافه شود.

هفته چهارم
از انواع سوپ، آش يا حليم و پنير پاستوريزه كم نمك استفاده شود.


طرز تهيه غذاهاي كمكي ماه هفتم:

1- فرني آرد برنج:

مواد لازم: شير(نصف ليوان)، آرد برنج(1 قاشق مربا خوري)، شكر(1 قاشق مرباخوري)

آرد برنج و شكر را در شير پاستوريزه جوشيده ي سرد شده حل كنيد و روي شعله اجاق گاز قرار دهيد و به هم بزنيد تا كم كم به قوام مورد نظر برسد.

2- حريره بادام:

مواد لازم: مغز بادام شيرين(5 عدد)، آرد برنج(2 قاشق مرباخوري)، شكر(نصف قاشق مرباخوري)،شير پاستوريزه(نصف ليوان)

مغز بادام ها را در آب جوشيده خيس كنيد و پوست آنها را جدا كنيد و آنها را بكوبيد يا آسياب كنيد تا نرم شود. بعد آرد برنج، شكر و بادام را به شير اضافه كنيد و روي حرارت ملايم قرار دهيد و مرتب هم بزنيد تا به غلظت مورد نظر برسد.

3- پوره سيب زميني:

مواد لازم: سيب زميني(2 عدد متوسط)، شير پاستوريزه( 5 قاشق غذا خوري)، كره( 1 قاشق مربا خوري)

براي تهيه پوره سيب زميني از سيب زميني هاي زرد و سالم استفاده كنيد. سيب زميني را با پوست بپزيد بعد آن‌را رنده كنيد و در قابلمه ريخته و روي گاز قرار دهيد و شير را به آن بيافزاييد. بعد كه آماده شد كره را به آن اضافه كنيد.

4- حليم گندم:

مواد لازم: گندم نيم‌كوب(2 قاشق غذا خوري سر صاف)، گوشت( به اندازه يك تخم مرغ)، سيب زميني(يك عدد متوسط)، پياز(نصف يك پياز كوچك)، شكر(1قاشق مرباخوري)، كره(1 قاشق مرباخوري)

ابتدا گندم و گوشت و پياز را با مقداري آب بگذاريد تا كامل بپزد بعد سيب زميني خرد شده را به آن اضافه كنيد و بگذاريد تا تمام مواد حليم كامل پخته و نرم شود بعد با پشت قاشق يا گوشت كوب آنرا نرم و يكنواخت كنيد. كره را آب كرده و همراه شكم به حليم اضافه كنيد\